पूर्वअमेरिकी राष्ट्रपतिका वकिल माइकल कोहेन भर्खरै कृत्रिम बुद्धिमता (एआई) उत्पन्न (नक्कली) कानुनी मुद्दाहरू अदालतमा पेस गर्दा पक्राउ परे। उनले यसअघि कांग्रेसलाई झुट बोलेको भन्दै परीक्षण अवधि छोटो बनाउन अपिल गर्दै आएका थिए। तर कोहेन एक दुर्लभ मामिला होइन, आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स उपकरणहरूले उच्च संवेदनशील पेसा र संसारभरिका शिक्षित मानिसलाई विश्वस्त बनाउँदैछन् र केवल दैनिक मानिसले तिनीहरूलाई सांसारिक उद्देश्यका लागि प्रयोग गर्दैनन्।

धेरैलाई थाहा छ एआई उपकरणहरू वास्तविक जानकारी पत्ता लगाउन वा संश्लेषण गर्नुको सट्टा प्रशंसनीय वाक्य र अनुच्छेद उत्पन्न गर्न डिजाइन गरिएको हो। च्याट जिपिटीमा जिको को अर्थ ‘उत्पादक,’ वा मेकअप हो तर यस प्रकारका एआई उपकरणहरू तिनीहरूको डेटासेटहरूमा जानकारी प्रशोधन गर्न यति शक्तिशाली छन् कि तिनीहरूले विश्वसनीय देखिने प्रतिक्रियाहरू उत्पादन गर्न  सक्छन् जुन विषयको विस्तृत दायरामा भरपर्दोदेखि सबैभन्दा बेतुक (आभासी) सम्मका हुन्छन्। तिनीहरू बेतुक र भरपर्दोबीच भेद गर्न सक्दैनन्।

समस्या के हो भने मानिसले आफ्नै निर्णय प्रयोग नगरी एआई उपकरणहरूमा बढ्दो विश्वास गरिरहेका छन्, मानवता एआईभन्दा बढी सामूहिक रूपमा भ्रम फैलाउने पार्टी बनिरहेको छ। गति, सुविधा, गल्लिबिलिटी र गैरमानव लेखक/वक्ताको रहस्यमय उपस्थितिको उपासना गर्ने जस्तो देखिने इच्छा जस्ता कारकहरूले मानिसलाई चेतावनीहरू बेवास्ता गर्न अगुवाइ गरिरहेका छन् जुन एआई विकासकर्ताहरूले पनि तिनीहरूको लग इन स्क्रिनदेखि लगभग पृष्ठहरूमा जताततै राखिरहेका छन्।

एआई दुरूपयोगको जाँच

विज्ञानको प्रगति र डिजिटल युगले संसारभरका मानिसको दैनिक जीवनशैलीलाई ओगटेको छ, अपराधका नयाँ रूपहरू अगाडि बढिरहेका छन्। कम्प्युटर अहिले जीविकोपार्जनको माध्यम बनेको छ। मानिस कमाइ, सञ्चार र मनोरञ्जनको साधनका रूपमा कम्प्युटरमा भर परेकाले अहिले विभिन्न अपराधको स्रोतसहित मानव जीवनका धेरै पक्ष नियन्त्रण गर्ने सम्भावित खतरा बन्दै गएको छ।

यो त्यस्तो चीज हो जुन आधारभूत शिक्षाको क्रममा सबैलाई सिकाउन आवश्यक छ ताकि तिनीहरू खतराहरूबाट सचेत रहन र सकेसम्म आफूलाई सुरक्षित गर्न सकून्। गत साता संसारभरका मिडियाहरूले सबैभन्दा लोकप्रिय सेलिब्रेटीमध्ये एकविरुद्ध गरिएको डिजिटल अपराधका साथ हल्लाए। बुधबार  २४ जुनमा एआईले अमेरिकी गायिका टेलर स्विफ्टको यौन स्पष्ट तस्बिरहरू सोसल मिडिया साइटहरूमा प्रसारित गरिएको थियो, एक्समा अधिक आकर्षण प्राप्त गर्‍यो।

अलजजिराका अनुसार, मेगास्टारको एउटा तस्बिर बिहीबार हटाउनुअघि एक्समा लाइभ भएको लगभग १४ घण्टामा ४७ मिलियन पटक हेरिएको थियो।

एआई अहिले घरायसी नाम बन्न थालेको छ जसलाई धेरैले नबुझेको तर यसले सायद सबैलाई असर गर्न थालेको छ। एआई एउटा यस्तो प्रविधि हो जसले कम्प्युटरलाई अझ मानवीय तरिकाले सोच्न वा कार्य गर्न सक्षम बनाउँछ। कम्प्युटरले आफ्नो वरपरबाट जानकारी लिन्छ र यसले के सिक्छ वा महसुस गर्छ त्यसको आधारमा प्रतिक्रिया दिन्छ।

 बिबिसीका अनुसार, एआईले हाम्रो बाँच्ने, काम गर्ने र रमाइलो गर्ने तरिकालाई असर गर्छ र कहिलेकाहीँ हामीले यो महसुस नगरी पनि। जसरी डिजिटल युग बढ्दै गइरहेको छ, प्रविधि पनि बढ्दै गएको छ। मेसिनहरू अब सोच्नका लागि बनाइएका छन् र यसले उनीहरूलाई आफ्ना गल्तीहरूबाट सिक्न र अर्को पटक कुनै विशेष विषयमा कसरी पुग्ने भन्ने कुरा परिवर्तन गर्न सक्षम बनाउँछ।

डिपफेक प्रविधि

रोबोट एआई प्रदर्शनको सबैभन्दा सामान्य उदाहरण हुन् र केही वैज्ञानिकले रोबोटलाई भावना र भावनाहरूबारे सिकाउने प्रयास पनि गरिरहेका छन्। मोबाइल, भिडियो गेम आदि जस्ता घरायसी आवश्यकता भएका यन्त्रहरू अब एआइ प्रविधिमा धेरै निर्भर भएका छन् र हामीमध्ये धेरैजसोले उनीहरूले हामीमा कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने कुरा थाहै नपाइ हाम्रा दिनहरू बिताइरहेका छौँ।

हाम्रो दैनिक जीवनमा एआई प्रभावको एउटा सरल उदाहरण यो प्रविधिलाई हाम्रो मोबाइल फोन, सोसल मिडिया र नेटफ्लिक्स जस्ता मनोरञ्जन कम्पनीहरूले कसरी प्रयोग गर्छ। तिनीहरू हाम्रो प्राथमिकताहरू बुझ्नका लागि अनुकूल छन्। यसरी हाम्रा उपकरण सेवाहरू र उत्पादनहरूले भरिपूर्ण हुन्छन् जुन हामीले चाहेको वा नजानी नजानी प्रयोग गर्न थाल्छौँ। एआईको प्रगतिसँगै, डिपफेक प्रविधिहरू पनि अगाडि बढिरहेका छन्।

२१औँ शताब्दीमा डिपफेकहरूले नक्कली घटनाका छवि बनाउनका लागि गहिरो शिक्षा भनिने कृत्रिम बुद्धिमत्ताको एक रूप प्रयोग गर्छ जसलाई डिपफेक भनिन्छ। यो प्रविधि विगतमा नक्कली भिडियोहरू साझा गर्न प्रयोग गरिएको छ जहाँ विश्व नेताहरूले सत्य नभएका कुराहरू भनिरहेका र गरिरहेका देखाइएको छ र सेलिब्रेटीलाई पोर्नोग्राफी स्टारका रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ।

साइट आइइइइ स्पेक्ट्रमका अनुसार, डिपफेक टेक्नोलोजीले संसारमा कुनै पनि व्यक्तिलाई वास्तवमा कहिल्यै सहभागी नभएको भिडियो वा फोटोमा स्टिच गर्न सक्छ। त्यस्ता क्षमताहरू दशकौँदेखि अवस्थित छन् र धेरै अप्रिय नक्कली घटनाहरू प्रसारित भएका छन्। मनोरञ्जन र कागजातको कामलाई अगाडि बढाउन र समय, पैसा र ऊर्जा बचत गर्न सम्बन्धित स्रोतहरूको सहमतिमा यो प्रविधिलाई सकारात्मकरूपमा प्रयोग  गर्न सकिन्छ।

दुर्भाग्यवश, गलत तरिकाले प्रयोग गर्दा एआईले धेरै गलत सूचना निम्त्याएको छ जसले व्यक्ति र धेरै सामाजिक र राजनीतिक कारणहरूमा प्रतिकूल प्रभाव पारेको छ। एसोसिएटेड प्रेसका अनुसार डिपफेक पत्ता लगाउने समूह रियालिटी डिफेन्डरले टेलर स्विफ्टका दर्जनौँ अनौठो छविहरू ट्रयाक गर्‍यो जुन इन्टरनेटमा लाखौँ मानिसमा  फैलियो। एक्सले स्विफ्टको खोजी र तस्बिरहरूसँग सम्बन्धित प्रश्नहरूमा प्रतिबन्ध लगाएको छ। 

डिपफेक धेरै परिष्कृत र नक्कली भनेर पहिचान गर्न गाह्रो हुन सक्छ तर त्यहाँ केही खराब गुणस्तर दृश्यहरू छन् जुन सजिलै पहिचान गर्न सकिन्छ। त्यहाँ मिडजर्नी, डिपफेकस वेब र डिएएलएल–इ जस्ता एआइ उपकरणहरू प्रयोगकर्ताहरूलाई निःशुल्क वा कम शुल्कमा उपलब्ध छन् जुन निश्चित कारणहरू र व्यक्तिहरूलाई बाधा पुर्‍याउन सक्ने छविहरू उत्पन्न गर्न प्रयोग गरिन्छ।

निशानामा महिला

एक रिपोर्टले बताउँछ कि हाल अनलाइनमा रहेका ९६ प्रतिशतभन्दा बढी डिपफेक छविहरू अश्लील प्रकृतिका छन् र ती सबै महिलालाई लक्षित गर्छन्। भविष्य अपराधका लागि डावेस सेन्टरद्वारा गरिएको एक अध्ययनले आपराधिक उद्देश्यका लागि एआई प्रविधिको सम्भावित दुरूपयोग भएको तथ्यलाई प्रकाश पारेको छ। यसले उल्लेख गरेको छ कि एआईमा विभिन्न उद्योगमा क्रान्तिकारी परिवर्तन गर्ने क्षमता छ तर यसको दुरूपयोगले समाजमा महत्वपूर्ण चुनौतीहरू खडा गरेको छ।

विज्ञान र प्रविधिको विकाससँगै निर्दोष नागरिकलाई अप्रत्याशित अपराधबाट जोगाउने कानुन बनाउन आवश्यक छ। एआई वास्तवमा के हो र यसलाई शक्तिशाली व्यक्तिहरूले आफ्नो पक्षमा कसरी प्रयोग गर्न सक्छन् भन्ने कुरा बुझ्न मानिसमा चेतना जगाउनु पनि आवश्यक छ।

अहिलेको लागि, टेलर स्विफ्टका फ्यानहरूले उनको छविलाई कलंकित गर्न एआई प्रयोगको विरोध गरिरहेका छन्। स्विफ्ट जस्ता सेलिब्रेटीहरू विश्वव्यापी आइकन हुन् जसले आफ्नो काम र योगदानमा आफ्नो देश मात्र नभई विश्वभरका लागि इतिहास रचेका छन्। उनीहरूलाई दुव्र्यवहार हुन नदिने संयन्त्र बनाउनुपर्छ।

के एआई प्रणाली र उपकरणहरू आफैँलाई अझ राम्रो बनाउन सकिन्छ ? तिनीहरूको डेटासेटमा के छ ‘जान्नुहुन्छ’ र ज्ञानको यो श्राप रहिरहनेछ। तर, डिजाइनरहरूले डेटासेटलाई विश्वव्यापी रूपमा समावेशी, सामाजिक–राजनीतिक रूपमा समतामूलक, र नैतिकरूपमा राम्रो बनाउनका लागि ठूलो रूपमा विस्तार गर्न सक्छन्। तिनीहरूले आफ्नो एल्गोरिदमहरू अत्यन्त समृद्ध र विविध मोडहरू, बयानबाजी परम्परा र अभ्यासहरू र विश्वका धेरै संस्कृतिहरूले प्रस्ताव गर्ने विचारहरूको अन्तर्निहित ढाँचाहरूको मूल्य प्रणालीहरूसँग अद्यावधिक गर्न सक्छन्।

एआई प्रणाली र उपकरणहरू सबै मानवताका लागि अझ राम्रो बनाउन सकिन्छ र हुनै पर्छ, त्यहाँ कुनै विकल्प छैन। हानि र खतराहरू जारी रहनेछन् तर सकारात्मक सम्भाव्यताहरू अझ राम्रोसँग महसुस गर्न सकिन्छ र विश्व समुदायलाई आज सामूहिक भ्रमबाट टाढा जान मद्दत गर्दछ।

विकासकर्ताहरूले एआई उपकरणहरूको विश्वव्यापीरूपमा विस्तारित÷समावेशी ज्ञान आधारको व्याख्या र विश्लेषण गर्न, विश्वभरका विविध प्रयोगकर्ताहरूलाई प्रतिक्रिया दिन र पश्चिमभन्दा बाहिरका धेरै समुदायको प्रासांगिक वास्तविकताहरूसँग अनुकूलन गर्नका लागि व्यापक रूपमा  वृद्धि गर्नुपर्छ।

आज, प्राज्ञिक अनुसन्धानकर्ताहरूलाई पनि काल्पनिक लेखकहरू र पुस्तकहरू प्रदान गरिन्छ– डाक्टरहरू र इन्जिनियरहरूले जाँच नगरी उत्पन्न सामग्रीमा विश्वास गरे पनि ! यो लाजमर्दो कुरा हो।

संसारलाई के चाहिन्छ?

विश्वलाई एआई प्रणाली र उपकरणहरू चाहिन्छ जसले राष्ट्रिय, सांस्कृतिक, जातीय–जातीय, व्यावसायिक, सामाजिक आर्थिक, र अन्य सिमानाहरूमा मानिसको प्रतिनिधित्व र सेवा गर्छ। अर्थात् एआई विकासकर्ताहरूले वर्तमान प्रणालीहरू अद्यावधिक गर्न र नयाँहरू सिर्जना गर्न विविधता–इक्विटी–समावेश (डिइआइ) फ्रेमवर्क अपनाउनुपर्छ।

अधिकांश मानिस दोस्रो विचार हुन सक्दैनन्, जस्तो तिनीहरू अहिले छन्। हालको दृष्टिकोणले उपयोगी ज्ञान र बेतुकका ‘ह्यालुसिनेसन’ बीचमा भेद गर्दैन भन्ने स्वीकार गर्नु पहिलो चरण हो तर विश्वका विविध मानिस र संस्कृतिहरूको विश्वास कमाउन र तिनीहरूलाई राम्रोसँग सेवा दिनका लागि विश्वव्यापी डिइआई ढाँचा आवश्यक छ।  

जब वकिलहरूले झुट बोल्छन्, डाक्टरहरूले मार्छन् वा शिक्षकहरूले हामीलाई मुर्ख बनाउँछन् र त्यसपछि मेसिनले जिम्मेवारी बहन गर्छन्, हामीले यी समस्यालाई मानवताको सामूहिक गैरजिम्मेवारीको दृश्यका रूपमा हेर्नुपर्छ। केवल सतहमुनि ठूला वास्तविकतामा जाग्नाले हामीलाई एआईले संसारमा ल्याउन जारी राख्ने चुनौतीहरू उठाउन र पार गर्न मद्दत गर्नेछ।

-अधिवक्ता बस्नेत काठमाडौँ स्कुल अफ ल का सहप्रध्यापक हुन्।  

प्रकाशित: २१ असार २०८१ ०५:२३ शुक्रबार